W lipcu na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO trafiło 27 nowych obiektów. Wśród nich trzy ze Skandynawii: duńska miejscowość Christiansfeld z XVIII-wieczną zabudową odzwierciedlającą protestanckie wpływy w myśli architektonicznej, gdzie osiedlili się członkowie wspólnoty o nazwie Kościół Morawski, królewskie lasy łowieckie pod Kopenhagą oraz zespół dwóch przemysłowych miast z Norwegii - Rjukan i Notodden (Telemark).
Na szczególną uwagę zasługuje zwłaszcza Rjukan, którego historia - podobnie jak Notodden - ściśle wiąże się ze znaną firmą Norsk Hydro. Rjukan jest położone u stóp najwyższego wzniesienia Telemarku - Gaustatoppen. Okolica słynie z bystrych wód i licznych wodospadów, co przekłada się na ogromny potencjał hydroenergetyczny. Z tego powodu na początku XX wieku zlokalizowano tu pierwszy na świecie zakład produkcji nawozów sztucznych. Technologię oparto na pozyskiwaniu azotu z powietrza, co wymaga znacznej ilości energii - dlatego wśród głównych inwestycji znalazły się dwie elektrownie wodne. Oprócz infrastruktury energetycznej stworzono system transportu, łączący Rjukan z Notodden. Z uwagi na komplikacje terenowe, na jeziorze Tinnsjä uruchomiono regularną linię żeglugową, obsługiwaną przez promy kolejowe. Firma Norsk Hydro zadbała także o budowę osiedli dla pracowników firmy i odpowiedniego zaplecza socjalnego. Ponieważ Rjukan leży w tak głębokiej dolinie, że zimą nie docierają do niej promienie słoneczne, zbudowano kolejkę górską, dzięki której mieszkańcy mogli choć przez krótki czas cieszyć się słońcem. Powstał także pomysł instalacji zwierciadeł, które miały skierować promienie słoneczne na rynek. Projekt ten zrealizowano dokładnie 100 lat później - w 2013 roku.
Zdaniem UNESCO, zespół Rjukan-Notodden doskonale odzwierciedla charakter przemysłu z początku XX wieku - przetrwało tu wiele obiektów, będących zabytkami typowymi dla ówczesnego okresu industrializacji. To także unikalny przykład wkomponowania infrastruktury przemysłowej w otaczający krajobraz. Warto dodać, że przy jednej z elektrowni - Vemork - przed drugą wojną światową zbudowano zakład produkujący tzw. ciężką wodę, którą Niemcy, po zajęciu Norwegii, zamierzali zastosować do budowy bomby atomowej. Z tego powodu zakład w Vemork stał się areną "bitwy o ciężką wodę" z udziałem brytyjskich i norweskich sił specjalnych oraz alianckiego lotnictwa.
Dzięki wpisowi na listę UNESCO, Rjukan wyrasta na czołową atrakcję turystyczną południowej części Norwegii. Oprócz zabytków związanych z historią przemysłu, elektrowni Vemork, historii zmagań o ciężką wodę czy górskich wędrówek w masywie Gaustatoppen i na przedpolu płaskowyżu Hardangervidda, okolice Rjukan słyną również jako doskonałe tereny narciarskie, z jedną z najdłużej utrzymujących się pokryw śnieżnych w Norwegii.
Więcej o Telemarku i jego atrakcjach: www.visittelemark.no
Na zdjęciu: elektrownia Vemork w roku 1911
|